نکات و معنی درس: گذر سیاوش از آتش...فارسی 3....درس دوازدهم.....پایه دوازدهم..{قسمت اوّل}

قسمتِ اوّل

گذر سياوش از آتش

( يكي از شورانگيزترين و غم آلوده ترين ،داستان هاي شاهنامه ي فردوسي، سوگ سياوش

است . سياوش فرزند كاووس ، شاه خيره سرِ كياني است كه پس از تولّد،رستم او را به زابل برده

رسم پهلواني ، فرهيختگي و رزم و بزم بدو مي آموزد. در بازگشت، سودابه ،همسر كاووس شاه،

به سياوش دل مي بندد امّا او كه آزرم و حيا و پاكدامني و عفاف آموخته است، تن به گناه

نمی سپارد.

و به همين دليل از جانبِ سودابه متّهم مي شود. سياوش، براي اثبات بي گناهي خويش از ميان

آتش مي گذرد، واز اين آزمايش، سرافراز بيرون مي آيد. پس از چندي، ( براي دور ماندن از وسوسه

هاي سودابه و خيره سري هاي كاووس) داوطلبانه، از جانب پدر براي مقابله با افراسياب به سوي

توران زمين مي رود. افراسياب گروگان هايي را به نزد او مي فرستد و سياوش صلح را مي پذيرد. از

ديگر سو ،كاووس از سياوش مي خواهد كه گروگان ها را بكشد اما سياوش نمي پذيرد و به توران

پناه مي برد. در آنجا با جريره ، دختر پيران ويسه( وزير خردمند افراسياب) و فرنگيس، دختر

افراسياب ازدواج مي كند، از جريره، فرود واز فرنگيس، كي خسرو، زاده مي شود. سياوش دو شهر

"گنگ دژ" و"سياوش گرد" را در توران بنا مي نهد . پس از مدّتي به تحريك گرسيوز، ميانه ی

سیاوش و افراسياب به تيرگي مي گرايد و سرانجام، خونِ او در غربت و بي گناهي ريخته

می شود.).

رستم نیز به خونخواهی سیاوش بر می خیزد و سودابه را می کشد و توران را به خاک و

خون می کشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

تذکّر:برخی از ابیاتی را که کتاب حذف نموده،در اینجا ذکر کرده ایم. البته بدونِ ذکرِ شماره ی بیت،

تا ترتیبِ ابیاتِ کتاب به هم نخورد.

گذر سياوش از آتش

1-چنين گفت موبد به شاه جهان/ كه دردِ سپهبد نماند نهان

موبد: (در اين جا ) به معني " روحا ني مشاور در امور سلطنت " و در اصل به معنیِ

روحانی زردشتی.

شاهِ جهان :منظور " كاووس شاه"

جهان : مجازِ اغراق آميز از "ايران "

سپهبد : سردار و فرمانده ي سپاه ، سِپَه سالار ؛ منظور : كاووس شاه

جهان و نهان : جناس ناهمسان اختلافی

درد سپهبد : منظور "ارتباط بينِ سیاوش و همسرِ كاووس ،سودابه"

مصراع دوم : معادل مَثَلِ " ماه پشت ابر نمي ماند "

***معني : روحاني مشاورِ پادشاه به كاووس چنين گفت : كه مشكل شاه پنهان نمي ماند .

.............................................................................................................................................

2-چو خواهي كه پيدا كني گفت و گوي/ ببايد زدن سنگ را بر سبوي

گفت و گوي : منظور " حقيقتِ ماجرا بين سياوش و سودابه "

سبو : كوزه ي سفالي

سنگ و سبو : دو چيز ضد و مخالف يكديگر مانند سنگ و شيشه ؛ آتش و پنبه

سنگ بر سبو زدن : كنايه از " آزمايش و امتحان "

**معني: اگر مي خواهي حقيقت آشكار شود ، بايد به آزمايش و امتحانِ (سياوش يا سودابه ) بپردازي .

.............................................................................................................................................

3-كه هر چند فرزند هست ارج مند/ دل شاه از انديشه يابد گزند

فرزند : سياوش / دل : مجاز از" وجود "

انديشه : بد گماني

گزند : آزردگي ، آزار

**معني: هر چند فرزند (سياوش ) عزيز است اما بد گماني نسبت به او دلِ شاه را آزرده خواهد كرد.

..............................................................................................................................................

4-وزين دخترِ شاه هاماوران /پر انديشه گشتي به ديگر كران

وزين : و از اين

هاماوران : نامِ کشوری قدیمی..شکلِ فارسی شده ی حَمیر واقع در یمنِ امروزی،که از

شهرهای آنمی توان به شام و اورشلیم اشاره کرد.(مخفّفِ هامون وران و به معنیِ صاحبانِ

دشت و صحرا)

دختر شاه هاماوران: منظور " سودابه " ؛ كي كاووس پس از اين كه شاه هاماوران را شكست،

می دهد،علاوه بر گرفتنِ باج و خراج، دخترش سودابه را نيز به همسري مي گيرد.

پر انديشه گشتن : بد گمان شدن ،نگران و مضطرب شدن،

به ديگر كران: از طرف ديگر

**معني : از طرف ديگر، سودابه نيز موجب نگرانیِ خاطر شما و بد گمانیتان، شده است .

................................................................................................................................................

5- ز هر در سخن چون بدين گونه گشت/ برآتش يكي را بباید گذشت.

تلمیح به اعتقادِ گذشتگان که برای تشخیصِ گناهکار از بی گناه،یک راه گذراندنِ متّهم از آتش بوده.

***معني : چون كار به اين جا(به اين مرحله) كشيده شد [ مقصّر پيدا نشد ] به ناچار يكي از آن دو

(سودابه يا سياوش ) براي اثباتِ بي گناهي خود بايد از آتش عبور كند.

..............................................................................................................................................

6-چنين است سوگندِ چرخ بلند/ كه بر بي گناهان نيايد گزند

چرخ:استعاره از فلک و روزگار

*اين بيت به باور گذشتگان اشاره دارد (آتش بي گناهان را نمي سوزاند )

**معني : سوگندِ آسمان و رسم و مرامِ روزگار، اين چنين است كه آتش به بي گناهان

آسيب نمي رساند.

...............................................................................................................................................

7-جهاندار ، سودابه را پيش خواند/ همي با سياوش به گفتن نشاند

جهاندار: منظور " كاووس شاه "

به گفتن نشاندن: كنايه از " رو به رو كردنِ دو نفر برای اثباتِ بی گناهی یکی از آنان "

**معني : كاووس شاه ، سودابه را به نزد خود فرا خواند و او را با سياوش رو به رو كرد .

................................................................................................................................................

8-سرانجام گفت ايمن از هر دوان/ نگردد مرا دل ، نه روشن روان

هردوان : هر دو ي آن ها (سياوش و سودابه )

را : نشانه ي فك اضافه (دلِ من )

" ايمن نگرديدن دل " و " روشن نگشتن روان " : كنايه از " عدمِ آرامش ، بد گماني "

**معني : سرانجام( كاووس ) به هر دوي آن ها گفت: دلِ ( خاطر ) من از شما دو تن،

آسوده نمی شود و روحم آرامش نمي گيرد (من هنوز نسبتِ به شما بدگمانم)

...........................................................................................................................................

9- مگر كآتش تيز پيدا كند/ گنه كرده را زود رسوا كند

مگر : ايهام = شايد (قيد ترديد) -- اميد است ( قيد آرزو )

مصرعِ اوّل: : تشخيص

پيدا كند : روشن و مشخّص سازد.

تيز : شعله ور و سوزان

معني : به اين اميد (شايد ) آتشِ شعله ور حقيقت را روشن سازد و سريع ،گناه كار را رسو ا نمايد .

.............................................................................................................................................

10- چنين پاسخ آورد سودابه پيش/ كه من راست گويم به گفتار خويش...

مرجع ضمیرِ: " من " سودابه

آمدنِ " ... " در شعر : نشان دهنده ي اين است كه بيت يا ابياتي پس از اين بيت ،حذف شده است.

معني : سودابه چنين پاسخ داد كه :سخنانِ من راست است (دروغ نمي گويم).

................................................................................................................................................

& سياوش را كرد بايد درست /كه اين بد بكرد و تباهي بجست

سياوش را كرد بايد درست: بايد سياوش را اصلاح و تنبيه كرد ( جمله از زبان سودابه است )

تباهي: فساد ، نابودي ، خرابي

معني: بايد سياوش را اصلاح و تنبيه كرد زيرا كه او كارهاي بدي انجام داده و مرتكب گناه و فساد گشته است .

............................................................................................................................................

11-به پورِ جوان گفت شاه زمين/ كه رايت چه بيند كنون اندرين ؟

پور : پسر

پور جوان : سياوش

شاه زمین: منظور " كاووس شاه "

زمين : مجازِ اغراق آميز از " ايران"

رايت چه بيند : رأي و نظر تو چيست؟

اندرين: در اين مورد ( در مورد سخنان اتّهام آميزي كه سودابه به تو نسبت داده است)

مصراع دوم : واج آرايي ؛ تكرار صامت " ن"

معني: كاووس به پسر جوانش گفت : در اين باره نظرِ تو چيست؟ (چه دفاعي از خود داري. )

.............................................................................................................................................

12- سياوش چنين گفت: كاي شهريار/ كه دوزخ مرا زين سخن گشت خوار

شهريار : پادشاه ( كاووس)

مرا : براي من ( را: حرف اضافه به معني " براي " )

خوار : آسان ، سهل

معني: سياوش چنين گفت كه: اي پادشاه ، تحمّل آتشِ دوزخ از شنيدنِ اين تهمت براي من ساده تر

است (با شنيدنِ اين اتّهامات، عبور از آتش براي منِ بي گناه ،آسان است)

...........................................................................................................................................

13-اگر كوه آتش بود بسپَرم/ ازين تنگ خوار است اگر بگذرم

كوه آتش: اضافه تشبيهي (آتش : مشبّه / كوه : مشبّه به ) ........

آرایه ی اغراق

بسپَرم : طی کنم، بپیمایم

تنگ : منظور " تنگه ی آتش"

خوار : آسان ، ساده

ازين تنگ خوار است اگر بگذرم: اگر قرار بر عبور از ميان آتش باشد، براي من آسان است )

معني : اگر كوهي از آتش نيز باشد، آن را طی می کنم و اگر قرار بر عبور از آتش باشد، براي

من،كاري آسان است.

..............................................................................................................................................

14- پر انديشه شد جان كاووس كي/ زفرزند و سودابه ي نيك پي

پر اندیشه شد:غمگین و مضطرب شد.

جان مجاز از " وجود"

كي: پادشاه، عنوان پادشاهانِ سلسله ي كياني مانندكي قباد، كي كاووس، كي خسرو..(کی از نظر دستوری، شاخص است.)

نيك پي : خجسته ، نيك نژاد ، اصيل(نیک بنیان).

البته می توان (نیک پی) را به معنیِ کسی که راهِ نیک را می پیماید، نیز گرفت که در این

صورتایهام، نیز هست.

معني : كي كاووس از فرزندِ خود سياوش و همسرِ اصيل و نيك نژاد خود سودابه، به شدّت

مضطرب و نگران شد.

................................................................................................................................................

15-كزين دو گر يكي شود نابكار/ از آن پس كه خواند مرا شهريار ؟

كزين دو : كه از اين دو (سودابه و سياوش )

نابكار : گناه كار ، بدكار

كه (مصراع دوم ) : چه كسي (ضمير پرسشي)

كه خواند مرا شهريار : استفهام انكاري (كسي مرا پادشاه نمي داند .)

دو و يكي : تناسب(مراعات نظير)

معني : (حتّي) اگر يكي از اين دو نفر نيز گناه كار و مجرم باشند، ديگر بعد از اين، كسي مرا پادشاه

خطاب نخواهد كرد (پادشاهيِ من زير س‍ؤال خواهد رفت.)

.............................................................................................................................................

& چو فرزند و زن باشدم خون و مغز/ كرا بيش بيرون شود كار نغز

فرزند و زن :تناسب تشبیهِ فرزند و زن به خون و مغز

"م"(در باشدم) : مضاف اليه (جابه جايي ضمير)؛ خون و مغزِ من باشد

خون و مغز : مجاز از "اعضاي بدن"

لف و نشر : فرزند : لف 1 / زن : لف 2 // خون : نشر 1 / مغز : نشر 2

نغز : خوب ، نيكو ، عجيب ، دل نشين

مغز و نغز : جناس نا همسان

كار بيرون شدن : كنايه از "انجام پذيرفتن كار"

را : فك اضافه (كار كه "چه كسي")

كه : ضمير پرسشي (چه كسي؟)

مصراع دوم : استفهام انكاري

مصراع دوم: ديگر براي كسي چيزي عجيب تر از اين خواهد بود؟ ( كاووس در گفتگو با خود به كنايه و تمسخر مي گويد : از اين بدتر هم مي شود؟)

خون و مغز بودن كسي يا چيزي : كنايه از "ارزشمندي، مهم بودن"

در اين بيت از نقش "حديث نفس" استفاده شده است. (كاووس با خود درد دل می كند وحرف مي زند)

معني : وقتي كه فرزند و زن مانند اعضاي وجودم برايم عزيز و ارزشمند باشند در اين صورت ( اگر يكي از آن دو گناهكار باشند) ديگر براي كسي چيزي عجيب تر از اين خواهد بود؟ (از اين بدتر هم مي شود ؟)‍‍

..............................................................................................................................................

16-همان به كزين زشت كردار /، دل بشويم كنم چاره ي دل گسل

همان به : همان بهتر است ("است" به قرينه ي معنوي حذف شده است )

زشت كردار : منظور : بدگماني ، بددلي ، سوءظن

زشت كردار : تركيب وصفي مقلوب (كردارزشت)

دل بشويم :كنايه از "خود را رهاندن و از وسواس و بد گمانی دل را پاک نمودن "

دل گسل :(صفت فاعلی مرکّب مرخّم )......کارِ دل آزار، تلخ ، ناگوار

چاره كنم : چاره اي بينديشم ، راهي پيدا كنم

معني : بهتر است كه خود را از اين بد گماني نجات دهم و براي اين رويدادِ تلخ ودل آزار،

چاره اي ،بيابم .

..............................................................................................................................................

&چه گفت آن سپهدار نيكو سخن/ كه با بددلي شهرياري مكن

نيكو سخن : خوش سخن

بددلي : كنايه از "سوءِظن ، بدگماني"

بيت داراي "تمثيل" است

"سُخَن" بايد"سَخُن" يا "سُخُن" تلفّظ گردد تا قافيه صحيح باشد

معني: آن فرمانده ي خوش سخن چه (زيبا و سنجيده) گفت كه با بددلي و سوءِظن پادشاهي(حكومت) نكن .

..............................................................................................................................................

17- به دستور فرمود تا ساروان/ هيون آرد از دشت ، صدكاروان

دستور : ايهام تناسب = 1- وزير - 2- "امر و فرمان" كه با واژه ي "فرمود" تناسب دارد.

نهادِ "فرمود" : كاووس شاه

ساروان : شتر بان ، شتردار

هيون : اسب، شتر بزرگ و تنومند (دراين جا"شتر" )

صد : نشانه ي كثرت

* آرایه ی اغراق*

تناسب بینِ ساروان و هیون و کاروان

معني : (كاووس) به وزير خود فرمان داد تا شتربان، صد كاروان شتر از دشت بياورد.

..............................................................................................................................................

& هيونان به هيزم كشيدن شدند/ همه شهر ايران به ديدن شدند

شهر ايران : مجاز اغراق آميز از "مردم"

شهر و ايران : تناسب

معني : شترها مشغول حمل هيزم شدند و تمامي مردم ايران براي تماشا روانه گشتند.

.............................................................................................................................................

& به صد كاروان اشتر سرخ موي همي هيزم آورد پرخاش جوي

ستيزه جو: صفت فاعلي مركّب مرخم ؛ پرخاش جوينده

پرخاش جوي : منظور "كاووس شاه"

كاروان و شتر : تناسب

معني : كاووسِ ستيزه جو با صد كاروان شترِ سرخ مو هيزم مي آورد.

...............................................................................................................................................

18-نهادند بر دشت هيزم دو كوه/ جهاني نظاره شده هم گروه

هر دو مصرع آرایه ی اغراق دارند.

جهان : مجاز از "مردم"

نظاره شدن : تماشاكردن

هم گروه : با هم ديگر ، به اتّفاقِ هم

دشت و كوه : تناسب

معني : هيزمِ فراواني به اندازه ي دوكوه دردشت آماده كردند و جمعيّتِ زيادي نيز با هم ديگر به

تماشا مشغول شدند.

...............................................................................................................................................

&گذر بود چندان كه گويي سوار/ ميانه برفتي به تنگي چهار

گذر : محل عبور، گذرگاه

به تنگي: به سختي، به دشواري

معني: فضاي خالي بين دو كوه هيزم به اندازه اي بود كه چهار نفر سوار به سختي مي توانستند از

آن عبور كنند. مفهوم : توصيف فضاي خالي در ميان آتش كه سياوش بايد از آن جا عبور مي كرد.

................................................................................................................................................

19- بدان گاه سوگندِ پرمايه شاه/ چنين بود آيين و اين بود راه

بدان گاه : در زمان كي كاووس

سوگند :(در اين بيت )راه ورسم در تشخيص خطاكار از درست

گاه ، شاه ، راه : جناس ناهمسان

پُرمايه : ارزشمند ، گرانبها

*اين بيت به باور گذشتگان اشاره دارد

معني: درآن زمان (زمان كي كاووس ) ، راه و رسمِ شاهان در تشخيصِ خطا كار از درست كار اين

گونه بود ؛( زيرا به اعتقاد آنان ، آتش پاك و مقدّس بود و هرگز انسان هاي پاك را نمي سوزاند .)

...............................................................................................................................................

20_ وزآن پس به موبد بفرمودشاه/ كه بر چوب ريزند نفتِ سياه

معني: سپس ،كاووس شاه به روحانیِ مشاور خود دستور داد كه بر روي چوب ها نفت سياه بريزند.

...............................................................................................................................................

21- بيامد دو صد مردِ آتش فروز/ دميدند گفتي شب آمد به روز

دو صد : دويست نفر

آتش فروز: روشن كننده ي آتش

صفت فاعلي مركّب مُرَخَّم (آتش افرورنده)

مصرع دوم: اغراق و تشبیهِ روز به شب به علّتِ دودِ بسیارِ آتش

گفتی:در اینجا قید تردید و اداتِ تشبیه است.

معنی:دویست مردِ اتش افروز آمدند و آتش را بر افروختندبه گونه ای که بر اثرِ دودِ بسیار،گویا

در میانه ی روز،شب بر همه جا سایه افکند.(روز، چون شب شد.)

................................................................................................................................................

*******************پایانِ قسمتِ اوّل******

حسین حسین زاده میبدی............دبیرستان شهید چمران نایین............ اوّل بهمن ماه یک هزار و چهارصد و دو .....