معنی و نکات درس: گذر سیاوش از آتش.... فارسی 3 ( درس دوازدهم )....پایه دوازدهم...قسمت دوم

معنی و نکات درسِ گذر سیاوس از آتش....فارسی دوازدهم.......درسِ دوازدهم.........قسمت دوم

..................................................................................................................................................

تذکّر:برای رعایتِ امانت داری، برخی از ابیاتِ حذف شده در کتاب، در اینجا آمده، که برای حفظِ

شماره ی ابیاتِ کتاب، آن ها را بدونِ شماره آورده ام.

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

22-نخستين دميدن سيه شد زِ دود/ زَبانه بر آمد پس از دود ، زود

دود ؛ زود : جناس ناهمسان

سیه و دود:تناسب

زبانه : زبانه ي آتش ، شعله ي آتش

**معني : با نخستين دميدن در هيزم، همه ی فضا از دود سياه شد و پس از آن خيلي زود ، آتش،شعله ور گرديد ( زبانه كشيد ) .

.............................................................................................................................................

& زمين گشت روشن تر از آسمان/ جهاني خروشان و آتش ، دمان

تناسب:زمين وآسمان

جهان: مجاز از " مردم". اغراق دارد

خروشان : فرياد كنان

دمان : دمنده ، خروشنده، مست و خشمناك (در اين بيت :شعله ور)

فعل "گشت " (بعد از "خروشان "و"دمان" ):حذف به قرينه لفظي

كلِّ بيت داراي اغراق است

معني : (با شعله كشيدن آتش ) زمين از آسمان نيز روشن تر گرديد ، مردم فرياد مي كشيدند و آتش نيز شعله ور مي شد.

................................................................................................................................................

23-سراسر همه دشت بريان شدند/ بر آن چهر خندانش ،گريان شدند

دشت: مجاز از "مردمي كه در دشت نظاره گر بودند"

بريان شدند: كنايه از "غمگين شدن"

بريان : برشته ، كباب شده

چهر : چهره ، صورت

مرجع ضمير "ش" : سیاوش و نقش مضاف الیه دارد

بريان و گريان : جناس ناهمسان

خندان و گريان : تضاد

واج آرايي ؛ تكرار صامت "ن"

معني : همه ي مردم (حاضر در دشت) غمگين شدند و بر چهره ي خندانِ سياوش گريه مي كردند

(چهره ي خندانِ سياوش به علت اطمينان به بي گناهيِ خود بود..)

................................................................................................................................................

24- سياوش بيامد به پيش پدر/ يكي خُودِ زرّين، نهاده به سر

پدر : كاووس شاه

خُود : كلاه خُود ، كلاه جنگي

زرّين : طلايي

خُود و سر : تناسب

**معني : سياوش در حالي كه كلاه خُود طلايي به سر داشت ، نزدِ پدر آمد.

............................................................................................................................................

25- هشيوار و با جامه هاي سپيد/ لبي پر زخنده، دلي پر اميد

هشيوار : هشيار و آرام

لب و خنده :تناسب

*جامه ی سپید داشتن:هم می تواند نشان از پاکی و بی گناهی باشد وهم نمادِ به

استقبالِ مرگ رفتن و نهراسیدن از مرگ.

در ضمن لباسِ سوگ و ماتم در ایرانِ باستان، سپید بوده است.

لب پر ز خنده بودن : خندان و شادمان بودن

دل پر اميد بودن : اميد فراوان داشتن

فعل "بود" (در مصراع اول) و فعل "داشت" (درمصراع دوم): حذف به قرينه معنوي

**معني: (سياوش) هوشيار و آرام و مطمین ،بود و لباس هاي سفيد بر تن و لبي پر از خنده ودلي اميدوار داشت.

................................................................................................................................................

26- يكي تازي اي بر نشسته سياه/ همي خاك نعلش بر آمد به ماه

تازي: عربی ؛ (در اين بيت) مقصود اسب عربي

بر نشستن : سوار شدن (فعل پيشوندي)

يكي و سياه : صفت اند براي "تازي"

تازي ، برنشستن و نعل : تناسب

ماه : مجاز از "آسمان"

مرجع ضمير "ش" : تازی ؛ نقش مضاف الیه دارد،

خاك نعلِ اسب بر ماه رفتن : كنايه از "سرعت اسب" ؛ اغراق دارد

نهادِ بيت : سياوش

معني : سياوش بر اسب عربي سياه رنگي نشسته بود و(آن قدر سريع مي راند كه) خاكِ نعل

اسبش به آسمان مي رفت.

..............................................................................................................................................

27- پراگنده كافور بر خويشتن /چنان چون بُوَد، رسم و سازِ كفن

كافور : دارويي خوش بو و سفيد رنگ كه خاصيت ضد عفوني كنندگي دارد و بر جسد مي پاشند براي گند زدايي و كم كردن بوي بدِ مُرده

كافور و كفن : تناسب

معني : (سياوش) همان طور كه رسم كفن و دفن است كافور به خويش پاشيده بود.

مفهوم : سياوش خود را براي مرگ نيز آماده كرده بود .

..............................................................................................................................................

28-بدان گه كه شد پيشِِِ ِكاووس/، باز فرود آمد از باره ، بردش نماز

بدان گه : آن زمان

شد : (باز شد : باز آمد) / باره : اسب

نماز بردن : تعظيم و کُرنش (كنايه)

**معني: هنگامي كه سياوش به نزد كاووس آمد از اسب پياده شد و در برابر او تعظيم و

احترام نمود.

...........................................................................................................................................

29_ رخِ شاه كاووس، پر شرم ديد /سخن گفتنش با پسر، نرم ديد

رخ : چهره ، رخسار

شاه : شاخص (وابسته ي پيشين )

سخن گفتن نرم : كنايه از "سخن مهربانانه و لطيف ؛ حس آمیزی

شرم ونرم : جناس ناهمسان

معني : سياوش، پدرش را بسيار شرم زده ديد و مشاهده كرد كه با فرزند خود به نرمي و مهرباني

سخن مي گويد .

...............................................................................................................................................

30-سياوش بدو گفت انده مدار/ كزين سان بود گردشِ روزگار

بدو : به او ؛ مرجع ضمیر، کاووس

انده : مخفّف "اندوه " /كزين سان : كه اين گونه

گردش روزگار : سرنوشت ، تقدير

معني : سياوش به كا ووس گفت: غمگين نباش، سرنوشت و تقدير اين چنين است.(فردوسي جاي

ديگر نيز اين مفهوم رابه گونه اي ديگر بيان نموده است :"چنين بود و اين بودني كار بود.")

.................................................................................................................................................

31-سرِ پر زشرم و بهايي مراست / اگر بي گناهم ،رهايي مراست

سر : مجاز از "وجود "

بها : ارزش ، قيمت

بهايي و رهايي : جناس ناقص

**معني : وجود من تمامي ارزشمند و آراسته به شرم و پاكي است، اگر بيگناه باشم ، آزادي

آز آنِ من است.

..............................................................................................................................................

32-ورايدون كه زين كار هستم گناه/ جهان آفرينم، ندارد نگاه

ورايدون كه : اگر چنان چه

گناه : اسم به جاي صفت به كار رفته است در معنی گناهكار

جهان آفرين: خداوند ؛ صفت فاعلي مركب مرخم (آفريننده جهان)

مرجع ضمیر"م" در(جهان آفرينم) سياوش . نقش مفعول دارد (جهان آفرين مرا نگاه نمي دارد)

* برخي از همكاران گرامي "گناه" و "نگاه " را جناس ناقص (قلب) مي دانند.

**معني : اگر چنان چه در اين مورد گناه كار باشم پروردگار مرا زنده نمي گذارد (محافظت نمي كند)

................................................................................................................................................

33-به نيروي يزدانِ نيكي دهش /كزين كوه آتش نيابم تپش

نيكي دهش : نيكي بخش

كوه آتش: اضافه تشبيهي (آتش : مشبّه / كوه : مشبّه به) ؛ اغراق

تپش : اضطراب ناشي ازگرمي و حرارت

**معني : با كمك نيروي خداوندِ نيكي دهنده، از اين كوه آتش (مي گذرم) و هيچ اضطرابي ندارم.

..............................................................................................................................................

& خروشي برآمد زدشت و زشه/ر غم آمد جهان را از آن كار بهر

جهان : مجاز اغراق آميز از "مردم" (مي توان"دشت" و "شهر" را نيز مجاز پنداشت)

بهر : بهره ، نصيب

جهان را بهر : بهره ي جهان ("را" فكّ اضافه )

بهره ي جهان غم آمد : كنايه از "غمگين بودن"

شهر و بهر : جناس ناهمسان

معني : فريادي از دشت و شهر به گوش رسيد و جهانيان از اين كار (گذر سياوش از آتش) غمگين بودند.

...........................................................................................................................................

34- سياوش سيه را به تندي بتاخت/ نشد تنگ دل ،جنگِ آتش بساخت

سيه : اسب سياه

تنگ دل نشدن : كنايه از "غمگين نشدن"

بساخت : آماده و مهيّا شد

بتاخت و بساخت : جناس ناهمسان

معني : سياوش اسب سياهش را به سرعت راند ؛ غمگين و مضطرب نشد و آماده ی نبرد با آتش

گرديد.

.............................................................................................................................................

35- ز هر سو زبانه همي بر كشيد/ كسي خُود و اسپِ سياوش نديد

خُود : كلاه خُود ، مجاز از " خود سياوش"

معني : آتش از هر سو شعله مي كشيد به طوري كه كسي سياوش و اسبش را نديد (در آتش ناپديد شد.)

مفهوم : بيانگر ارتفاعِ زياد آتش

............................................................................................................................................

36- يكي دشت با ديدگان پر زخون/ كه تا او كي آيد زآتش برون

دشت : مجاز از " مردم"

ديدگان : چشم ها

ديده ي پر از خون : كنايه از شدّت "غم و اندوه = خون گريه كردن"

او : سياوش

**معني : تمام جمعيّت حاضر در آن دشت (از شدّت اندوه) خون گريه مي كردند و انتظار

ميكشيدند تا سياوش از آتش، بيرون بيايد.

............................................................................................................................................

37- چو او را بديدند برخاست غو/ كه آمد زآتش برون، شاهِ نو

او : سياوش

غو : داد و فرياد ، خروش ‍

واژه ي « نو» داراي ايهام است1- اشاره به وليعهد بودن سياوش دارد2- نو ،به معنیِ جوان و

نیز ،جان بازيافته نيز آمده است.

شاه نو : سياوش / غو و نو : جناس ناهمسان

معني : وقتي مردم سياوش را ديدند كه از آتش (زنده و به سلامت)بيرون آمده است ، فرياد

برآوردند.

..............................................................................................................................................

38-چنان آمد اسپ و قباي سوار/ كه گفتي سمن داشت، اندر كنار

گفتي: اداتِ تشبيه

سمن در كنار داشتن : كنايه از نهايت خوشي و آرامش است.

تلمیح به داستانِ گلستان شدنِ آتش بر ابراهیمِ خلیل اللّه

معنی: اسب و سوارِ سفيد پوش، طوري ازآتش بيرون آمدند كه انگار از كنارِ گل هاي ياسمنِ

سفیدبازگشته اند.

............................................................................................................................................

39-چو بخشايشِ پاك يزدان بود/ دمِ آتش و آب يكسان بود.

بيت آرايه ي تلميح دارد به داستانِ حضرت ابراهيم

آتش وآب: تضاد

معنی: زماني كه بخشايش و رحمتِ پاك الهي شاملِ حال افراد شود. حرارتِ آتش و سردی

آب ،با هم برابر مي شوند.

..............................................................................................................................................

40- چو از كوه آتش به هامون گذشت/ خروشيدن آمد زشهر و ز دشت

كوه آتش : اضافه ي تشبيهي اغراق آميز / هامون : دشت

شهر و دشت: ( ظاهراً ) مجاز از "مردم" ( مي توان مجاز نيز در نظر نگرفت زيرا امكان پذير است كه

از شهر و دشت فريادي به گوش برسد)

كوه وشهر و دشت : تناسب

**معني : وقتي كه ( سياوش ) از كوهِ آتش به سلامت واردِ دشت گرديد فريادِ شادیِ

همه ی مردم به گوش رسيد.

................................................................................................................................................

& سواران لشكر، برانگيختند/ همه دشت پيشش درم ريختند

برانگيختند : به هيجان آمدند

دشت : مجاز از "مردم"

ش : سياوش

درم : درهم ، سكه ي نقره

معني : سواران سپاه به هيجان آمدند و جمعيّت حاضر نيز سياوش را سكّه باران نمودند.

مفهوم : نشانگر شادیِ همگاني از نجات يافتن سياوش

................................................................................................................................................

& يكي شادماني بُد اندر جهان/ ميان كهان وميان مهان

بُد : مخفّف "بود"/ ا ندر :در

جهان : مجاز اغراق آميز از " ايران "/ كهان : افراد كودك

مهان: بزرگان / كهان ومهان : جناس ناهمسان

مصراع دوم : واج آرايي ؛ تكرار صا مت ها ي "م " و" ن" و مصّوت بلند "ا"

معني : در ميانِ افراد كوچك و بزرگ ، جشن وشادماني برپا بود .

............................................................................................................................................

41- همي داد مژده يكي را دگر/ كه بخشود بر بي گنه، دادگر

را : حرف اضافه به معني "به" / دگر (ديگر) .

(دگر) ،متمّم است و ( یکی) نهاد.

مژده : مفعول /

بخشود : عفو كرد ، از گناه درگذشت / بيگنه : سياوش

دادگر : خداوند

مصراع دوم: متناقض نما(پارادوكس)(ازاين جهت كه شخصي بي گناه ،گناهش بخشوده گردد.)

معني : همه ي مردم به يك ديگر مژده مي دادند كه خداوندِ عدالت گستر، سياوشِ بي گناه را

عفو كرد.

...............................................................................................................................................

42- همي كَند سودابه از خشم موي/ همي ريخت آب و همي خَست روي

موي كندن : كنايه از "شدت خشم و اندوه"

آب :اشک چشم یا عَرَقِ شرم

خَست : زخمي و مجروح كرد

موي و روي:جناس نا همسان و تناسب

**معني : سودابه از شدّتِ خشم و اندوه موهاي خود را مي كند و اشك (عرق شرم)

می ریخت و صورت خود را زخمي مي كرد.

..............................................................................................................................................

43- چو پيشِ پدر شد سياوش، پاك/ نه دود و نه آتش نه گرد و نه خاك

شد : رفت

پاك : ايهام،(پاکیزه و بی گناه و معصوم)

تناسب بین دود ، آتش، گرد وخاک، آتش و خاك (عناصر چهار گانه ي طبيعت)

پاك و خاك : جناس ناهمسان

مصراع اوّل : واج آرايي ؛ تكرار صامت هاي "پ" و "ش"

واژه ي "نه" : تكرار

معني : سياوشِ پاك (بي گناه) در حالي به نزدِ پدر رفت كه اثري از دود و آتش و گرد و غبار با

او نبود.

...............................................................................................................................................

44- فرود آمد از اسپ ، كاووس شاه/ پياده سپهبد، پياده سپاه

سپهبد : كاووس / مصراع دوم : واج آرايي ؛ تكرار صامت "پ" / واژه ي "پياده" : تكرار

سپهبد و سپاه :تناسب و اشتقاق

** معني : كاووس شاه و همه ي سپاهيان و سربازان، به احترامِ سياوش از اسب پياده شدند.

...............................................................................................................................................

45-سياوش را تنگ در بر گرفت/ز كردارِ بد ،پوزش اندر گرفت.

تنگ : به محكمي / در برگرفت : به آغوش كشيد ، بغل كرد.

كردار بد : منظور "سوءِ ظن و بدگماني نسبت به سياوش" / پوزش : عذرخواهي

**معني : (كاووس شاه)، سياوش را محكم در آغوش گرفت و از عمل و تصميمِ خود معذرت

خواهی، نمود.

..............................................................................................................پایان........................

حسین حسین زاده میبدی....دبیر ادبیات فارسی....دبیرستان شهید چمران نایین.اوّل بهمن ماه 1402